Liczyrzepa, czyli legenda o słynnym Duchu Gór Karpacza

​Na temat legendy Liczyrzepy powstało wiele dzieł literackich i muzycznych. W tym oczywiście opera Carla Marii von Webera. Duch Gór Karpacza jest też przedmiotem badań naukowców i mitografów. Co więcej, napisano o nim ok. 200 prac naukowych, w tym prace doktorskie i habilitacyjne. Johann Karl August Musäus opracował literacko legendy o Liczyrzepie w drugim tomie Volksmärchen der Deutschen.

Liczyrzepa i legenda, jak to się zaczęło?

Legenda Ducha Gór w Karpaczu sięga aż średniowiecza. Natomiast jej początki wiążą się prawdopodobnie z pogańskim kultem źródeł Łaby. Początkowo był personifikacją sił przyrody w tym miejscu związaną z kultem Świętowita. Jak wiadomo, to jemu składano w ofierze czarne koguty. Podczas chrystianizacji usiłowano wykorzenić dawne zwyczaje, zastępując Swantewita świętym Witem. Wtedy jego atrybutem stał się w rejonie sudeckim czarny kogut. Dla walki z dawnymi wierzeniami wykorzystywano też w Karkonoszach postacie innych świętych. Kaplicę św. Wawrzyńca wznieśli w 1681 na Śnieżce, a dokładnie w samym sercu krainy Ducha Gór w Karpaczu. Zatem kto go wzniósł? Katoliccy książęta Schaffgotschowie i był to element odczarowywania pogańskiego genius loci Karkonoszy. Podobny charakter miało egzorcyzmowanie Ducha Gór Karkonoszy po czeskiej stronie u źródeł Łaby. Ducha Gór Karkonoszy nazywano też czasem „Panem Janem”. Co więcej, wynikało to z wprowadzenia kultu św. Jana Chrzciciela w miejsce pogańskich obrzędów.

Duch Gór Karkonoszy jak jest przedstawiany?

Legenda o Liczyrzepie wciąż jednak jest popularna. Początkowo był przedstawiany jako zły duch lub demon. Pierwsze znane przedstawienie graficzne postaci Ducha Gór w Karpaczu pochodzi z mapy Śląska. Jest to autorstwa śląskiego kartografa Martina Helwiga z 1561 roku. Jest to niezwykły stwór, przypominający nieco jelenia stojącego na tylnych nogach, a nieco gryfa. Posiada rosochate rogi i diabelski ogon, koźle kopyta, w łapach trzyma wysoki, pionowo stojący kij. Ukazany jest z profilu, z paszczą zwróconą w prawą stronę. Ten wizerunek Ducha Gór Karkonoszy jest dziś mało kojarzony, choć powoli powraca. Odsłonięte ostatnio zostały pomniki Liczyrzepy. Gdzie można je znaleźć? Znajdują się w Karpaczu i Szklarskiej Porębie. Nawiązują do tego pierwszego znanego przedstawienia Ducha Gór Karkonoszy.

Skąd pochodzi nazwa Ducha Gór w Karpaczu?

Od XVII wieku przestał być już tylko demonem wzbudzającym strach i powstało o nim wiele legend. Jedna z Legend Liczyrzepy mówi, jak Liczyrzepa porwał świdnicką księżniczkę. Dla odwrócenia jego uwagi kazała mu liczyć rzepę w polu. Następnie, korzystając z okazji, uciekła. Jest to opowieść wymyślona dla wyjaśnienia pochodzenia imienia Liczyrzepa. Prawdziwa jego etymologia jest bardzo niejasna. Polska forma "Liczący rzodkiewki" została wprowadzona przez Stanisława Bełzę. Stanowi literacką próbą tłumaczenia niemieckiego imienia Rübezahl. W opowieści to właśnie liczenie rzodkiewek było okazją do ucieczki wybranki Rübezahla